Een doppio van een gedetineerde? Een bajesklant die barista wordt? Als een van de weinige journalisten mocht ik op bezoek bij Zuivere Koffie in Zaandam: een koffiebranderij in de gevangenis, en zag hoe koffie levens veranderde. 

Zuivere Koffie werd in 2015 opgericht door Jemuel Lampe. Het bedrijf startte met een koffiebranderij in het Justitiële Complex in Zaandam, waar gedetineerden worden opgeleid tot branders en barista’s. Later breidde Zuivere Koffie uit als bakkerij en opende een tweede locatie in een vrouwengevangenis. Momenteel werken er zo’n 70 gedetineerden vanuit de gevangenis aan producten van Zuivere Koffie. 

Ik ontmoet Lampe in de aankomstruimte van het Justitieel Complex in Zaandam. Het gebouw heeft een multifunctionele bestemming en biedt plaats aan ongeveer 1.000 justitiabelen. JC Zaanstad is zowel een gevangenis, een huis van bewaring, als een inrichting voor stelselmatige daders en heeft een vleugel die dient als penitentiair psychiatrisch centrum (PPC).

Het is bijzonder dat we vandaag het complex mogen bezoeken, want rondleidingen in de inrichting zijn eigenlijk niet mogelijk. Van te voren is het selecte groepje journalisten duidelijk ingelicht over de veiligheidsmaatregelen en het kledingvoorschrift om zo soepel mogelijk als groep door de beveiliging en detectoren te komen. Daarna begeven we ons door zware deuren en meerdere sluizen. We zijn binnen, en het is duidelijk dat naar buiten gaan zonder de hulp van een cipier niet zal kunnen.

Weerspiegeling van de buitenwereld

Nadat we zijn rondgeleid door de gevangenis, komen we aan bij grote glazen open ruimtes. Waar het hiervoor vooral een grijze bedoelingwas, staat hier stoere graffiti art op de muren. Gedetineerden zitten aan hun station te werken, er staan grote koffiebranders waar een heerlijke geur vanaf komt, en achterin de branderij bevindt zich een heuse koffiezaak, met zitjes en een mooie bar. “Zowel het gevangenispersoneel als de gedetineerden komen hier koffie drinken", vertelt Lampe.

“Zo weerspiegelen we hierbinnen de wereld die zich buiten bevindt. Ik ben ervan overtuigd dat dit veel beter werkt dan wanneer je in een klinische omgeving bent. Een van mijn favoriete anekdotes is van een schoonmaker die in de koffiebranderij aan het werk was. ‘Je kunt wel zien dat hier geen gedetineerden zijn’, merkte hij op. ‘De sfeer is totaal anders.’ Terwijl daar juist bijna alleen maar gedetineerden werken. Wij maken werk van de omgeving waar zij werken. Daarmee laten we hen weten dat ook zij het waard zijn om iets moois neer te zetten. Dat geeft hoop en zelfvertrouwen om een knop om te zetten.”

Over Zuivere Koffie

Zuivere koffie biedt gemotiveerde gedetineerden een opleiding in de gevangenis en helpt ze bij het vinden van een betaalde baan als ze uit de gevangenis komen.

  • In totaal werd er de afgelopen jaren 40.560 uur aan training voor gedetineerden gegeven.

  • Er zijn 100+ levens veranderd, door veroordeelden aan een baan buiten de gevangenis te helpen.

  • Bij ex-gedetineerden die het programma van Zuivere Koffie volgden, werd 87% minder gerecidiveerd.

  • Dat leidde tot 13.950.000 euro aan maatschappelijke besparingen.

  • Het assortiment van Zuivere Koffie bestaat uit koffie, thee en patisserie en er is een koffiekar die kan worden geboekt voor live evenementen.

  • De ambitie is om een bekend merk te worden voor consumenten en bedrijven.

  • In de branderijen van Zuivere Koffie worden vier soorten koffie gebrand. Twee medium roasts, waarvoor een bedoeld is voor filarkoffie, en twee dark roasts. 

  • Zuivere Koffie gaat voor de laagst haalbare en mogelijke voetafdruk. De branderij en bakkerij zijn klimaatpositief.

  • De producten van Zuivere Koffie worden verkocht via e-commerce, B2B direct sales, tenders en in hun eigen barren die ze openden in Zaandam en Amsterdam. Afnemers van Zuivere Koffie zijn onder andere Google, Thuisbezorgd, ABN AMRO, Vermaat en Vitam.

Van bajesklant naar ondernemer

Waarom een bedrijf starten in een gevangenis? Dat gebeurde vanuit intrinsieke motivatie, vertelt Lampe. Want hoewel hij nu succesvol is met zijn sociale onderneming, was een ‘normaal’ levenspad voor hem niet vanzelfsprekend. Na een turbulente jeugd in de Schilderswijk in Den Haag, belandde Lampe op jonge leeftijd op het criminele pad. Vijf keer werd hij veroordeeld,meermaals zat hij in de gevangenis. Totdat het rond zijn 25ste genoeg was geweest. Nadat een succesvolle Amsterdamse ondernemer iets in hem zag en hem de kans gaf om het roer om te gooien, startte Lampe als zelfstandig ondernemer een ijssalon. 

Terwijl hij zijn leven op de rit begon te krijgen, ging het toch nog één keer mis, in 2005 werd hij veroordeeld tot 58 dagen cel. Daarna zwoor hij nooit meer een voet in een penitentiaire inrichting te zetten. Dat liep anders. In 2015, toen Lampe al jaren in de koffiewereld zat, kreeg hij een belletje, om langs te komen in een gevangenis van Heerhugowaard. 

Voormalig directeur Frans Douw motiveerde hem om een pilot te starten in de gevangenis. “Ik heb veel aan Frans Douw te danken. Ik had nooit gedacht dat ik met mijn verleden nog zou mogen werken aan de kant van de justitie.”Inmiddels komt Lampe, voor Zuivere Koffie, bijna dagelijks in de gevangenis. Sterker nog, hij is één van de tien mensen in Nederland met een bezoekerspas waarmee hij alle penitaire inrichtingen in Nederland binnen kan komen. 

Anders dan andere sociale ondernemingen

Dat Lampe in 2016 daadwerkelijk een koffiebranderij in een gevangenis kon onderbrengen, kwam mede door Martijn Baar, hoofd arbeid in JC Zaanstad. Baar: “Wij zochten actief contact met bedrijven om gedetineerden zinvolle arbeid aan te bieden.” Om een dergelijk concept op te zetten moet er veel vertrouwen zijn. Lampe: “Zonder wederzijds respect en begrip voor elkaars belangen lukt dit niet. Ik ben een externe die voor zijn bedrijf spullen de gevangenis inbrengt en vervolgens weer uitvoert om te vermarkten. Dat vergt vertrouwen in elkaar. Denk maar eens aan de grote hoeveelheden pakketten - met koffie - die we met Zuivere Koffie vanuit Colombia de gevangenis in laat komen”, zegt hij lachend. 

Wat Zuivere Koffie zo uniek maakt is het feit dat het bedrijf een proces aangaat met een veroordeelde tijdens de detentie, maar er ook voor ze is na de detentie. “We leiden gedetineerden niet alleen op in de bajes, we helpen ze ook met het vinden van een een gepaste functie na hun detentie.” Zo helpen Lampe en zijn team hun 'studenten' om aan de slag te gaan bij een Zuivere Koffie-bar, of in ons netwerk van bedrijven die producten van Zuivere Koffie voeren of afnemen.” Het succes van Zuivere Koffie is terug te zien in de cijfers. Zo vertelt Lampe dat de kans op recidive bij mensen die het programma van Zuivere Koffie doorlopen bijna 90%minder is dan dat van gedetineerden die dat niet doen. 

De kans dat je nadat je een gevangenisstraf hebt uitgezeten opnieuw in de bak belandt is groot, zo stelt Lampe. “Na je straf kom je algauw weer terecht in je oude netwerk, en zijn je kansen op een baan verminderd. Daar wilde ik verandering in brengen. Door gedetineerden een vak te leren terwijl ze vast zitten, maar ook om ze begeleiding en coaching te bieden als ze vrij komen. We bieden ze een nieuw netwerk. Het succes van Zuivere Koffie is te danken aan het feit dat we écht geloven in tweede kansen.” 

Terwijl ik door een cipier netjes weer naar buiten word geleid, ben ik blij dat ik weer op vrije voeten sta. Het is bijzonder om te zien wat Lampe heeft bereikt in de inrichting in Zaandam. Met creativiteit en door om te denken, helpt hij mensen op het rechte pad.