De pepernoot is in deze tijd van het jaar de meest gegeten lekkernij. Zelfs de crompouce moet het nu afleggen tegen het bolvormige strooigoed dat Sinterklaas meebrengt. De pepernoot behoudt al honderden jaren zijn looks, maar culinair gezien is die heel divers. Van HEMA tompouce-pepernoten, en strooigoed met bladgoud, tot een pepernoot met de smaak van de cocktail Sex on the beach.

Pepernotenfabriek Van Delft Biscuits besloot jaren geleden al de pepernoot een facelift te geven. In de jaren negentig begon het met chocolade pepernoten en rond 2005 introduceerde het bedrijf nieuwe innovatieve smaken. De Harderwijkse marktleider in pepernoten en taaitaai wil het strooigoed daarmee internationale bekendheid geven. Van Delft telt inmiddels tien winkels en heeft meer dan vijftig verschillende smaken pepernoten. Ieder jaar komen daar nieuwe varianten bij. Populaire smaken zijn karamel zeezout, appeltaart, raspberry cheesecake en de variant met truffel en tiramisu. Maar ook de pepernoten met cocktailsmaken Sex on the beach en Pornstar Martini ontbreken niet in het assortiment.

Ook HEMA verkoopt naast de traditionele variant de pepernoot met een twist. Van tompouce-smaak tot varianten met discodip, vegan truffel, koffie- en stroopwafelsmaak. Peppernuts Holland verkoopt op zijn beurt gekleurde unicorn pepernoten, een variant met zure matten-smaak en pepernoten met limoncello. 

Gouden pepernoot met witte truffel

Ter gelegenheid van de 140ste verjaardag van Van Delft maakte voormalige sterrenchef Rik Jansma van de Basiliek in Harderwijk in 2020 een limited edition verpakking met twee soorten pepernoten, gemaakt van zeldzame ingrediënten.

  • Een gouden pepernoot met witte truffel uit Italiaans Umbrië die alleen in november en december verkrijgbaar is, maar ook met zoete mandarijn uit Japan - genaamd dekopon - rode saffraan uit het Midden-Oosten, met de hand geplukte stampertjes van de krokusbloem en vanille uit Madagascar. De exclusieve pepernoot werd verpakt in flinterdun eetbaar bladgoud. 

  • De donkere variant bevatte Kopi Loewak (de civetkat koffieboon) van Bali, die met haar intensieve smaak bekend staat als de duurste koffie ter wereld. Ook bevatte deze pepernoot pure kruidnagel uit Sri Lanka, zwarte truffel uit Umbrië en biologische ananas uit de Ivoorkust. 

De limited edition van de gouden en donkere variant waren zowel kostbaar als exclusief. De 400 handgemaakte pepernoten kostten per doosje (tien stuks) 100 euro. In 2016 ontwikkelde dezelfde sterrenchef een pepernoot gemaakt van grasboter, honing, rietsuiker, citroen bergamot, volkoren spelt en graan van Joseph Grain, een graansoort die al ruim vierduizend jaar geleden in Egypte wordt verbouwd. Deze lekkernij kreeg de naam ‘De Hemelse Pepernoot’, en lag in gelimiteerde oplage in winkels in Harderwijk, Groningen en Maastricht.

Pepernoot en kruidnoot

Antje Scheper, schrijver van het boek ‘Van Banketstaaf tot Pepernoot': “Wat wij nu een pepernoot noemen is eigenlijk een kruidnoot. De echte pepernoot is gemaakt van roggemeel, is zacht van smaak, heeft een grillige vorm, wordt met de hand gekneed en lijkt een beetje op taaitaai. Verder heeft hij een honingsmaak en wordt hij gekruid met anijs. De kruidnoot is een stuk harder en brosser en is gemaakt van een mengsel van tarwebloem en speculaaskruiden. In de volksmond wordt tegenwoordig eigenlijk amper onderscheid meer gemaakt, maar verschil is er dus wel degelijk.” 

De eerste pepernoot

Scheper vertelt dat culinair historica Lizet Kruyff een pepernotenrecept ontdekte uit 1771. Ze vermoedt echter dat het koekje nóg ouder is, omdat in dat recept Afrikaanse cubeba peper als ingrediënt wordt gemoemd. Dat was de eerste soort zwarte peper die naar Nederland werd geïmporteerd. Een peper die minder scherp en wat zoeter is, dan de bekende zwarte peper. De meeste pepernoten worden tegenwoordig machinaal gemaakt, maar om pepernoten een ambachtelijk karakter mee te geven zijn er nog bakkers die hun pepernoten handmatig maken. 

Zeeuwse peperbollen

Je hebt pepernoten, je hebt kruidnoten en dan heb je nog de Zeeuwse peperbollen, naar anijs smakende lekkernijen, die in de volksmond ‘peperboll’n’ worden genoemd. De oorsprong van dit strooigoed ligt echter niet in Zeeland maar waarschijnlijk over de grens in het Belgische Kortrijk. In de 19e eeuw, tijdens de zogenoemde ‘Peperbollenomgang’ op Tweede Pinksterdag, stond het centrum van de stad Kortrijk vol met gebakkramen die waren gevuld met niets anders dan peperbollen. Onderscheid moest er ook in die tijd zijn en dus waren er twee soorten: een eenvoudige variant voor de armen en een variant voor de rijkeren, waarin de bakkers gekonfijte sinaasappel hadden verwerkt.