Door 
Paul Polman was CEO van Unilever van 2008 tot 2019. Hij is bekend vanwege zijn enorme werklust en inzet voor duurzaamheid. Tegenwoordig is hij actief met zijn stichting Imagine, waarmee hij de wereld wil redden van ongelijkheid, klimaatverandering en verlies van biodiversiteit. Bedrijven, zeker ook bedrijven in food, hebben volgens Polman een bijzondere verantwoordelijkheid. Food Inspirations Hans Steenbergen sprak met hem.
Er wordt gezegd dat de komende tien jaar het belangrijkste decennium vormen van de mensheid. Hoe kijkt u daarnaar?
“Ik zou eerder zeggen: het komende decennium wordt onze toekomst gedefinieerd. Elk decennium kan op het ene of andere terrein gekarakteriseerd worden als het belangrijkste in de geschiedenis. Maar dit decennium wordt bepalend. We hebben een small window of opportunity om het kapitalisme te evolueren tot een systeem dat beter werkt voor veel meer mensen en voor de hele planeet. We moeten een nieuwe definitie van succes introduceren en dat gaan meten. We moeten de beperkte definitie van Bruto Nationaal Product of winst verruimen door het welzijn van alle stakeholders te incorporeren. En weg te gaan van de beloning op kapitaal waar te weinig mensen van profiteren. Burgers waren zich al eerder bewust van deze problemen, maar we zien toch ook nu dat de financiële markt, bedrijven en verantwoordelijke regeringen gereed zijn om na te denken over welke grote veranderingen er in ons systeem moeten plaatshebben. Te lang hebben we marginale verbeteringen aangebracht die niet blijken te werken; het systeem duwt terug omdat we geen vooruitgang zien. Nu zien we dat er meer moedige mensen opstaan die belangrijke discussies willen aangaan. Hoe maak je de financiële markt weer dienstbaar aan de echte economie? Hoe krijg je de financiële markt zover om aan de lange termijn te denken? Hoe waardeer je sociaal en ecologisch kapitaal? Hoe organiseer je meer transparantie zodat bedrijven en mensen ter verantwoording kunnen worden geroepen? Zijn bedrijven alleen verantwoording verschuldigd aan aandeelhouders of juist aan alle stakeholders? In dat laatste geloof ik sterk. Deze fundamentele debatten hebben nu plaats.”
Het debat gaat ook steeds meer over ondernemen binnen planetaire grenzen.
“We begrijpen nu dat we dichtbij negative tipping points zijn beland, negatieve omslagpunten. We zijn niet eerder zo dichtbij geweest. Zoals je weet zijn de oceanen belangrijk in het tegengaan van klimaatverandering – ze nemen 80% van onze CO2 op. Maar de huidige situatie veroorzaakt verzuring, waardoor de koraalriffen verdwijnen en complete visbestanden worden bedreigd. Het smelten van het poolijs, het vrijkomen van methaan dat 25 keer kwalijker is voor opwarming dan CO2. En dan heb ik het niet eens over het verdwijnen van flora en fauna. 68% van alle dieren in het wild is de laatste vijftig jaar verdwenen. Pas nu begrijpen we de enorme omvang van ons probleem. Alles is met elkaar verbonden en we beseffen de urgentie. We zien nu zelfs dat het oerwoud in de Amazone – dat met twee voetbalvelden per seconde wordt ontbost – dicht bij een negatief omslagpunt komt: het punt komt in zicht dat het oerwoud geen CO2 meer opneemt maar gaat uitstoten. Als er eenmaal een omslagpunt wordt bereikt, zijn deze negatieve effecten heel moeilijk te controleren. De rijkere delen van de wereld zijn robuust en hebben geld voor de nodige aanpassingen, maar heel veel andere mensen in de wereld gaan de rekening betalen. Gelukkig beseffen we ook dat oplossingen binnen ons bereik liggen. Na COVID-19 zien we dat een triljoen dollar normaal is voor een hulpprogramma als het verbeteren van infrastructuur in de VS. Met minder geld kunnen we de issues van ongelijkheid en de planeet oplossen. Maar als we de komende tien à vijftien jaar geen fundamentele vooruitgang boeken, zal de prijs die we moeten betalen veel hoger zijn.”
Gaat technologie ons helpen?
“Technologie gaat ons zeker helpen. De groei van technologische prestaties is exponentieel. Kijk bijvoorbeeld naar wind en zonne-energie. In 2014 voor- spelde de International Energy Agency dat in 2050 een groen kilowattuur vijf cent zou kosten. Die prijs hebben we al bereikt in 2020. Ze voorspelden ook dat de elektrische auto in 2050 even goedkoop zou zijn als de auto met verbrandingsmotor. Dat gaan we al bereiken in 2026, mogelijk zelfs eerder. Het is de combinatie die ons gaat helpen succesvol te zijn: ons groeiende bewustzijn en de wil om dingen te veranderen, in combinatie met de oplossingen die technologie ons gaat bieden.”
Het veranderen van financiële markten is als een verandering van koers van een mammoettanker. Hoe hoopvol bent u?
“Net zoals je niet overal goede regeringen hebt of goede ngo’s, zo heb je ook niet overal goede bedrijven. In het begin was ik gefrustreerd dat niet iedereen voorwaarts wilde bewegen. Maar ik ben me gaan realiseren dat ik nuttiger en effectiever ben als ik me focus op de 20-30% van de bedrijven die wel verantwoordelijk zijn. Als zij laten zien dat je kunt veranderen op een profijtelijke manier, dan kun je ook politici overtuigen om moedige maatregelen af te kondigen. En daarmee dwing je de rest mee te doen. Ik ben niet zo naïef om te denken dat business alles zal oplossen, of dat innovatie het enige antwoord is. We zullen een combinatie moeten hebben van verantwoordelijke bedrijven die geloofwaardig en betrouwbaar zijn en bewuste burgers en activisten die aandacht blijven vragen voor de brandende kwesties. En uiteindelijk zullen politici de regels moeten veranderen. Als die dat niet doen, wordt het heel moeilijk.”
Heeft u een boodschap voor professionals in food? Hoe kunnen ook kleine bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen?
“Ik snap dat mensen zeggen: ik ben slechts een van de miljarden mensen in de wereld. Hoe kan ik iets veranderen? Welnu, je kunt je eetkeuzes veranderen, meer plantaardig eten en minder vlees. Je kunt de mensen in je omgeving positief beïnvloeden. Je kunt op een politieke partij stemmen die werkt aan oplossingen. Je kunt bepaalde producten niet meer kopen en serveren. Je kunt je stem laten horen zoals Greta Thunberg doet. De geschiedenis heeft laten zien dat veranderingen altijd beginnen bij het individu. Nelson Mandela die uit de gevangenis komt en zorgt voor verzoening; Rosa Parks die weigert op te staan voor een blanke Amerikaan in de bus en een einde maakte aan segregatie; Ghandi die opstaat en India bevrijdt. Jij kunt dat individu op lokaal niveau in je eigen community zijn, of op nationaal niveau, het maakt niet uit. Als je denkt dat een persoon geen verschil kan maken, ga eens naar bed met een mug in je slaapkamer. Een klein ding kan een groot verschil maken.”
"De geschiedenis heeft laten zien dat veranderingen altijd beginnen bij het individu."
“Foodproductie is in de wereld sterk gedecentraliseerd. Zelfs als je alle grote foodproducenten in de wereld bij elkaar telt, dan zorgen die voor minder dan 10% van het eten. Zelfs Unilever is klein in vergelijking met alle bedrijven in de wereld. Maar laat je dat niet weerhouden. Wij hebben laten zien dat je ontbossing kunt tegengaan door de opbrengst voor de boer te vergroten met duurzame landbouwmethoden, waarmee je betere producten krijgt voor een betere prijs. Kijk daarom ook naar chefs. Alle vernieuwende trends gebeuren juist in kleine bedrijven. We zijn met chefs in gesprek geweest om erachter te komen wat er op de menukaarten ging gebeuren. Het werken met quinoa of kool, dat kwam van de chefs. Het is verbazingwekkend hoe innovatief en gepassioneerd chefs zijn. Voor een aantal van hen is het bereiden en eten van groente hetzelfde als het bedrijven van de liefde. Vanwege die passie zit de grootste groei in kleine bedrijven die inzetten op biologisch, lokaal of veganistisch. Grote bedrijven moeten hier wel in meegaan, anders worden ze overbodig.”
Wie of wat is uw bron van inspiratie?
“We hebben allemaal dezelfde 24 uur. Ik heb het geluk gehad dat ik tijdens mijn carrière kennis heb opgedaan over het invullen van die 24 uur op een manier die zinvol is. De resultaten die ik boek, maken het de energie waard die ik erin stop. Dat werkt motiverend. En verder? Ik werk met mensen die ik leuk vind. Ik richt me op dingen waar ik een groot verschil in kan maken. En we doen het op een manier zodat we er plezier in hebben. Ik besef dat dit een enorm bevoorrechte positie is. Je kunt tegen me zeggen: wil je niet gaan zeilen in Griekenland, genieten van je geld en gaan golfen? Maar is het niet een privilege om andere mensen te helpen en de wereld in een betere staat achter te laten? Is dat niet een doel op zichzelf wat voldoening geeft? In zekere zin is het zelfs egoïstisch. Ik ben erachter gekomen dat hoe meer je geeft en mensen een kans biedt, hoe beter ik mezelf voel. De voldoening is echt groter dan wanneer ik een goede bal zou slaan met golfen. Het is een privilege om geld te hebben dat je kunt weggeven aan anderen. Het geld behoort toch aan de wereld. Het is een voorrecht om kennis te delen. En ik heb genoeg gelegenheid om te relaxen met familie. Ik hou ook van een goede film of van een jazzconcert om wat zuurstof te krijgen.”
Wat betekent purpose voor u?
“Docenten zijn voor mij voorbeelden van purpose driven people. Hun belangrijkste doel is mensen beter maken dan dat ze zelf zijn. In ons project ‘Kilimanjaro Blind Trust’ helpen we 25.000 dove en blinde kinderen uit Afrika met school. De docenten die deze kinderen lesgeven, krijgen niet veel betaald. Ze zetten zich volledig in om hen een beter leven te geven. Er is sprake van totale toewijding. Deze mensen zijn de gelukkigste mensen ter wereld. Het is de voldoening van het geven. Het Bijbelse verhaal van de goede Samaritaan en de bedelaar. Wie heeft de grootste voldoening gekregen: de bedelaar die het geld kreeg of de Samaritaan die het weggaf? Ik zou zeggen dat de gift van het geven de grootste voldoening geeft. Het geven geeft mij energie waardoor ik nog meer kan werken aan belangrijke zaken. Misschien meer dan een ander, maar dat is oké. Ik ben niet belangrijker omdat ik in de krant sta met staatshoofden of met wie dan ook. Het belangrijkste is: we zijn allemaal nodig op deze reis. En we doen het allemaal op onze eigen manier. Kun je werkelijk zeggen dat je de wereld in een betere situatie hebt achtergelaten dan je hem hebt aangetroffen? Kun je zeggen dat je mensen positief hebt beïnvloed, dat je geprobeerd hebt om een goed leven te leiden? In elke religie vind je terug: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.’ Ik breid die gulden regel uit met de planeet. ‘Wat gij niet wilt dat u en de planeet geschiedt, doe dat ook een ander en de planeet niet’.”
"Een netto-positief bedrijf verbetert het welzijn van alle stakeholders: van werknemers, van leveranciers, van klanten, gemeenschappen en zelfs van toekomstige generaties."
“Zorgen voor je kinderen, zorgen dat het veilig is, zorgen voor een goede opvoeding, respect voor de natuur. Die dingen vind ik belangrijk. Waarom zou ik dan op mijn werk moeten denken: laat maar zitten? Uit onderzoek blijkt dat 15% van alle werknemers betrokken zijn en 85% niet. Omdat de waarden van het bedrijf niet in overeenstemming zijn met de persoonlijke waarden van werknemers. Zoiets heeft toch geen zin? Als je gezamenlijke waarden creëert, ontsluit je magie. Dan kunnen mensen bergen verzetten, kunnen ze tien keer meer dan dat ze zelf ooit dachten. Die gecombineerde energie is geweldig. Dat is wat purpose is. Zo hoort het leven te zijn.”
Kunnen bedrijven het goede doen en toch succesvol zijn?
“Mijn nieuwste boek heet ‘Net Positive. How companies thrive by giving more than they take’. Je kunt het beter doen door meer te geven dan te nemen. Een netto-positief bedrijf verbetert het welzijn van alle stakeholders: van werknemers, van leveranciers, van klanten, gemeenschappen en zelfs van toekomstige generaties, overal waar het bedrijf actief is. Dat is ons kompas waarmee we moeten gaan navigeren, onze True North. Is de wereld beter af met ons bedrijf, of niet? Dat is de fundamentele vraag. Dat is een sterk religieus aspect, een Samaritaans concept. Als bedrijven gaan nadenken over hoe ze een grotere positieve kracht in de samenleving kunnen zijn – net zoals de eerste veganistische producten lieten zien dat je ook zonder vlees kunt – dan word je een netto-positief bedrijf.”
“Datzelfde principe geldt ook voor mensen. Mensen die een gelukkig leven leiden – en overigens vaak ook een langer leven – zijn mensen die meer geven dan nemen. Hoe vaak wil jij naar het café met een vriend die nooit betaalt? Geven betekent luisteren naar anderen, anderen helpen, anderen vooropstellen bij beslissingen. Als je meer geeft dan neemt, zullen er oneindig veel mogelijkheden komen. Je zult succesvoller zijn.”
“Dat was de echte reden achter het succes van Unilever. We konden met meer mensen samenwerken, we konden met nieuwe landen gaan samenwerken, met bedrijven die graag met ons verbonden wilden zijn. Als je die mentaliteit hebt, gaan er veel goede dingen gebeuren. Het bedrijfsleven bestaat uit een verzameling mensen. De reden waarom we ons misdragen is dat we een systeem hebben met verkeerde prikkels en foute regels. Die regels moeten we veranderen. Daar focus ik me op.”
