Al een jaar lang wemelt het van tegenstrijdige meningen en adviezen rondom de crisisaanpak van het coronavirus. Maar wat doet dat rommelige beleid en verschuivende data van de heropening van de horeca met de mens? Hoogleraar en hersenonderzoeker Victor Lamme schreef er voor Food Inspiration deze column over.

Foto: Victor Lamme, eigen foto

Eerst was er de belofte: terrassen weer open op 21 april. Dat ging mooi niet door. Nu wordt het 28 april. Gaat het dan echt gebeuren? Vorige week buitelden opiniemakers over elkaar heen om het beleid van de steeds wisselende doelpalen te bekritiseren. Want teleurstelling op teleurstelling, dat is toch heel slecht voor het vertrouwen in het beleid?

Sowieso lijkt het voortdurende gerommel met steeds weer wisselende regels nogal funest voor het draagvlak. Vanaf het begin is chaos en onduidelijkheid troef. Mondkapjes die eerst niet werken, maar dan wel worden verplicht. Drie, twee of één persoon op bezoek. Scholen dicht, open en weer dicht. Handhaving die niets doet tegen duizenden betogers op een plein, maar wel 1600 euro boete uitdeelt als je met zijn viertjes braaf voor eigen deur een gebakje zit te eten.

Het hele circus van maatregelen is intussen zo vaak veranderd dat er misschien nog drie Nederlanders zijn die weten wat op dit moment de regels zijn. De verantwoordelijke ministers horen daar in ieder geval niet bij. Eén constante in de regels is er wel: de horeca is hoe dan ook de klos.

Wat doet zo’n jaar lang heen en weer geslingerd worden tussen hoop en vrees met ons brein?

Ik verbaas me al geruime tijd over het bizarre gebrek aan psychologisch inzicht van de overheid. Dat is op zich niets nieuws, maar wordt wel pijnlijk zichtbaar in deze pandemie. Iedereen die ooit de moeite nam om zich een halve middag te verdiepen in gedrag, weet dat steeds wisselend beleid onzekerheid creëert. En onzekerheid, dat is een vorm van angst. En bij angst rennen we heel hard weg, gaan stil in een hoekje zitten, of gaan het gevecht aan.

Maar vriendelijk luisteren naar de bron van angst, degene die die onzekerheid en twijfel zaait, nee dat doen we niet. Zeker niet als die ook nog eens het slechte voorbeeld geeft.

Toch is er ook een andere reactie op die angst: we zoeken houvast. Aan welke strohalm kan ik mij nog vastklampen, welke rots in de branding is er nog in zicht?

In de politiek kennen we dat als rally around the flag: bij crisis of oorlog verzamelen we ons rond de vlag, rond de leider van het land. De populariteit van George Bush schoot omhoog nadat op 11 september 2001 de vliegtuigen het World Trade Center waren ingevlogen. Gek genoeg won ook Rutte daarom toch nog de verkiezingen. Collectief Stockholm-syndroom, lijkt het wel.

Iets van houvast hebben we nodig.

Daarom begreep ik alle kritiek naar aanleiding van 21 april niet zo. Want toen ik het hoorde, ging mijn psychologische hart open: eindelijk, ze begrijpen het in Den Haag! Er moet een stip op de horizon worden gezet. Een strohalm worden geboden. Want waar angst en onzekerheid ons weg doen rennen, zorgt de verwachting van beloning, hoop op beter, voor het omgekeerde: daar willen we naar toe!

Ik begreep al niet waarom ons geen gezellige kerst werd beloofd in het najaar van 2020, als we ons aan de maatregelen zouden houden. Dan was het vast gelukt. Want ons brein luistert naar belofte. Wordt blij van belofte, zet de schouders eronder, gaat aan het werk. Niets motiveert ons meer dan hoop.

En dat die stip op de horizon dan een weekje verschuift? Dat doet er eigenlijk niet zo heel veel toe. Hoop is belangrijker dan een uitzichtloos vergezicht. En eigenlijk weet Rutte dat als geen ander. Want die belooft wel vaker iets dat uiteindelijk toch niet komt.

Victor Lamme is hoogleraar en hersenonderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. Hij publiceerde in tijdschriften als Nature en Science, maar schreef met evenveel plezier populaire bestsellers als ‘De Vrije Wil Bestaat Niet’ en 'Waarom?'. Hij weet als geen ander zijn kennis over het brein te vertalen naar de praktijk en is daarom een veelgevraagd gast op podia, in kranten en op radio en TV. Zijn lezingen zitten tjokvol verrassende inzichten en eye-openers voor iedereen die menselijk gedrag effectief wil beïnvloeden.