De Paasdagen, ja daar horen dus eieren bij. Althans, in onze moderne tijd. Met Pasen herdenken christenen dat hun profeet Jezus Christus ruim twee millennia geleden opstond uit de dood. Naarmate de ontkerkelijking in Nederland toenam, kregen andere elementen dan de wonderbaarlijke herrijzenis van JC de overhand. Zoals de connectie met eieren.

Foto door: bajinda

Kinderen beschilderen op school eieren. Of ze moeten op de ochtend van Eerste Paasdag eieren zoeken in de tuin. Her en der duiken grote mensen op die zich hullen in een gehuurd paashaaspak. Ze dragen een mandje bij zich en verstoppen de eieren die erin zitten her en der achter bosjes en in het gras.

Al weken, soms maanden voor Pasen zijn bij klein- en grootgrutters volop paashazen en paaseieren van chocolade te koop. Het zijn allemaal gebruiken van onze tijd, waarvan sommige (zoals het eieren zoeken) al langer bestaan. Mijn woonplaats Winterswijk kent ook enkele oude paastradities, die lang niet alle niet meer zo leven als vele tientallen jaren geleden.

Eiertje tik

In veel huisgezinnen wordt aan de ontbijttafel 'eiertje tik' gespeeld. Vroeger gebeurde dit in georganiseerd verband. Een dagblad uit 1899 meldt letterlijk, inclusief taal-technische ongemakken: “Nog speelt hier en daar de jeugd haar eierspel, bijvoorbeeld te Zwolle op de zogenaamde Paaschweide, te Winterswijk op de Wême, dat is het pastorieland, te Wageningen op de zogenaamde Paaschberg. De kinderen stoten gekleurde eieren tegen elkander en het ei dat het langst ongekneusd blijft, wint alle andere.”

Hoelang het georganiseerde eiertje-tik-event op de Wheme na 1899 nog stand heeft gehouden, is onbekend. Wel werd eiertje-tik nog lang in ere gehouden door en voor leden van een wielerclub die in 1953 werd opgericht.

Lege dop

De buurtschap Meddo vlakbij mijn woonplaats kende zijn eigen ei-gebruik met Pasen. Alle lege eierdoppen van Meddo werden verzameld. Volgens de mondelinge overlevering werden ze vastgeplakt aan de paaltjes van de afrastering van het boerenerf. Daarna werden de eierdoppen gevuld met zaagsel, turfmol en een beetje spiritus en vervolgens in brand gestoken. Zodoende was het eigen boerenerf afgebakend door kleine verlichte eierdopjes.

Volgens erfgoedwebsite Een Wagen Vol Verhalen bestaat een soortgelijke traditie in delen van de Achterhoek nog. Zo zouden bij sommige boerderijen rond Ulft met Pasen lichtjes worden geplaatst in de heg aan de voorkant.

Ei en kerkgang

Hoewel ze relatief veel geld kostten in vroeger jaren, vormden eieren en Pasen al vroeg in de twintigste eeuw een twee-eenheid. Streekschrijver Henk Krosenbrink schreef: “Pasen zou Pasen niet zijn, als er niet volop eieren werden gegeten. Dat hoort erbij. De jongelui met sterke magen aten er net zoveel als ze zelf oud waren en spoelden de laatste paar met koffie weg, want bij de kerkgang de volgende morgen moest men toch kunnen vertellen hoeveel eieren men gegeten had. Dat was dan ook duidelijk te ruiken.”

Krosenbrink schreef ook dat in de eerste helft van de vorige eeuw buiten Pasen om maar heel sporadisch eieren werden gegeten. “Nu is het eten van eieren toegenomen, maar dan wel het hele jaar door, en het gebruik met Pasen is teruggelopen. Een ei in het voorjaar gaf nieuwe kracht en daar draaide het oorspronkelijk om.”

Herkomst

Wat Krosenbrink schrijft over de link tussen Pasen en eieren lijkt logisch. Pasen valt immers meestal vroeg in het voorjaar. Het is de tijd van nieuw leven, de ontluikende natuur en vogels die eieren leggen en erop gaan zitten broeden. Toch is niet echt helemaal duidelijk waarom een ei erbij hoort tijdens Pasen.

Sommige deskundigen herleiden het gebruik om eieren in een boom te hangen tot de oude Germaanse, en dus tot heidense gebruiken. De herkomst van de paashaas is wel helder. Het is een verzonnen figuur uit de Duitse literatuur. In Nederland duikt de paashaas die eieren uit zijn mandje uitdeelt aan kinderen rond 1825 voor het eerst op in geschreven teksten.

Eieren werden tot 1950 zeker ook vanwege hun prijs maar zeer beperkt gegeten. Afgezien van mensen met een dikke portemonnee, aten eigenlijk alleen mensen die zelf kippen hielden ze regelmatig. In onze tijd vinden we eieren juist goedkoop. De prijsstijging bleef ver achter bij andere producten. Dat komt door de massaproductie. De moderne tijd, net wat u zegt meneer. Her en der op het platteland kun je tegenwoordig bij boeren zelfs eieren uit een automatiek trekken.