Het is hoogzomer; ik slenter gericht richtingloos door mijn eigen woonplaats, de kloeke stad Antwerpen. In de schaduw van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal zijn alle terraszitjes gevuld, voornamelijk door Spanjaarden en Nederlanders. Nu zitten ze vreedzaam naast elkaar, maar 440 jaar geleden bevochten ze elkaar met hellebaarden en kruisbogen, met als inzet de macht over deze belangrijkste en meest welvarende handelsstad van de Lage Landen in de 16e eeuw. Spanje won en dus is de Antwerpse kathedraal vandaag de dag het hoogste niet-seculiere gebouw van België, niet van Nederland…
In mijn lezingen verwijs ik regelmatig naar de Antwerpse kathedraal. Aan het gebouw is maar liefst 171 jaar gewerkt, van 1352 tot 1521. In stukjes en beetjes werd het voltooid, met tussendoor nog wat liflafjes, correcties, herstelwerken, renovaties en het afschieten van financieel onhaalbare voorstellen, zoals een tweede toren.
Herman Konings is veranderingspsycholoog en trendanalist. Hij beheert sinds 1992 het Antwerpse trend- en toekomstonderzoeksbureau Pocket Marketing/nXt. Als bevlogen verhalenverteller schrijft Konings voor Food Inspiration regelmatig over de trends die hem opvallen.
Extremere voorbeelden van eeuwigdurende bouwactiviteiten vinden we – weinig verrassend – in het Mediterrane Europa: de basiliek van het Spaanse Zaragoza werd in 1872 na ruim 191 jaar voltooid. De Dom van Milaan spant voorlopig de kroon met 579 bouwjaren. Wie weet dat de Sagrada Familia in Barcelona dit ooit nog overtreft; het pièce de résistance van Gaudí gaat in 2025 het 144ste werkjaar in en de openingsceremonie is nog lang niet in zicht. Citymarketeers beweren inmiddels dat de voltooiing van de kathedraal afbreuk zou doen aan de storytelling proposition van het monument. Lees: het zou minder bezoekers lokken.
"De opdrachtgevers van deze spektakelbouwwerken wéten dat zijzelf, noch hun (achter)kleinkinderen de launch party zullen meemaken"
Treffend bij de realisatie van dit soort religieuze spektakelbouwwerken, is het besef bij de opdrachtgevers – stadsbestuurders, kerkvorsten, mecenassen, hertogen, koningen en keizers – dat zijzelf, noch hun kinderen, noch hun kleinkinderen en wellicht ook niet hun achterkleinkinderen ooit de launch party zullen meemaken. Zij bouwen voor de toekomst.
Het zet mij aan tot reflectie. Misschien heeft de 21ste eeuw nood aan de wijze lessen van kathedralen en basilieken. En dan bedoel ik niet vermanende, Bijbelse wijsheden, maar de uitdagingen en oplossingen van kathedralenbouwers. Hoe begin je aan een project dat decennia overspant? Wat zijn de tussentijdse doelen en toetsstenen? Is er verzekerde toegang tot financiële middelen over twintig, vijftig of honderd jaar? Wat zijn de beslissingsvrijheden? Wat zijn de alternatieve plannen of uitwijkroutes bij onverwachte of ongewenste wendingen. Denk aan vijandige manoeuvres, pandemieën, natuurrampen of economisch ontij.
Zowel in 2008 – het jaar van de hypotheekcrisis en het daaropvolgend debâcle in de Westerse financiële wereld – als in 2020 – het referentiejaar van de covid-pandemie – was er bij bedrijfsleiders én burgers een groeiend besef dat kortetermijndenken vooral de graaicultuur dient. Het levert geen wezenlijke bijdrage aan de zoektocht naar oplossingen voor de uitdagingen van een planeet met inmiddels 8,1 miljard plannenmakers.
"Hoe begin je aan een project dat decennia overspant?"
Waarom nemen we – geïnspireerd door de kathedralenbouwers – niet opnieuw het initiatief om over één of meerdere generaties heen te kijken? En ons dus niet de vraag te stellen ‘what’s next?’, maar ‘what happens after what comes next?’ Hierin schuilt de essentie van het ‘kathedraaldenken’: het kijken voorbij de horizon…
Starten vanuit het perspectief van de toekomst kan helpen bij het nemen van belangrijke beslissingen in het nu. En helpt misstappen voorkomen naarmate we in de tijd vorderen. Voor psychotherapeuten is dit een beproefde techniek. Het is de techniek van ‘achterwaartse inductie’, om bijvoorbeeld remmingen en faalangst te bestrijden.
"‘Duurzaamheid’ moet plaats maken voor zaken als Generatieve AI en Employee Experience-strategieën. En dat is best treurig"
Achterwaartse inductie – ik noem het liever ‘kathedraaldenken’ – moet als je het mij vraagt in het basisbouwpakket van iedere ondernemer zitten. En misschien vandaag – anno 2025 – nog meer dan de afgelopen jaren. Het heeft er namelijk alle schijn van dat we onze focus weer terugtrekken naar het kortetermijndenken, tactische keuzes, snelle return on investment en instant gratification.
‘Duurzaamheid’ staat niet langer op het voorplan van heel wat ondernemingen, en moet plaats maken voor firestarters als Generatieve AI en zogenaamde Employee Experience-strategieën. En dat is best treurig.
Ik troost me met de futiele gedachte dat ‘mijn’ Antwerpse kathedraal heel wat terrasjes in een koele schaduw zet en de smalle middeleeuwse steegjes daaromheen zorgen voor een aangename luchtdoorstroming. Een gigantische kerk uit de 16e eeuw die 500 jaar later tientallen airconditioningtoestellen overbodig maakt. Heerlijk, toch?
