De mens wordt steeds individualistischer. Het directe contact lijkt te verdwijnen. Maar er is een plek waar we met elkaar reconnecten: aan tafel. Of die tafel nou in de horeca staat, thuis of in de kerk. Een column van hoofdredacteur Maaike de Reuver over het belang van samen eten en drinken. 

17,5 miljoen single individuals

Tien jaar geleden maakte ik een reis door Azië. Ik was geschokt door het individualisme dat ik daar zag. Mensen in de metro van Singapore keken niet naar elkaar, maar met een lege blik naar hun telefoon. In Kuala Lumpur aten mensen als wandelende individuen hun lunch to go. En op straat in Mumbai overschreeuwden taxichauffeurs elkaar, allemaal hebzuchtig op jacht naar de rijkste toerist. Het directe contact met elkaar en een gezamenlijke doel leek er in deze steden niet te zijn. ‘Maar dat is Azië’, dacht ik toen, ‘zo’n vaart zal het in ons land niet lopen.’ Maar zo’n vaart liep het wel. Azië bleek ons voorland te zijn: vandaag de dag zie je in het openbaar vervoer in Nederland ook iedereen met zijn of haar telefoon in de hand. En rond lunchtijd eten veel mensen in hun eentje een boterham voor het beeldscherm. We zijn in Nederland ook einzelgängers geworden, ruim 17,5 miljoen single individuals in de samenleving.

De leegte als zonde

Psychiater Esther van Fenema noemt deze individualisering van de samenleving ‘leegte’. 'We staan als mens moederziel alleen. De mens is een eenzaam individu’, schrijft zij in haar onlangs gepubliceerde boek ‘Het verlaten individu’. Mijn vader vertelde mij dit laatst, tijdens een etentje in een restaurantje in Den Bosch. Eens in de zoveel tijd gaan we op vader-dochter-date in de horeca, waar we met elkaar bijpraten; zonder kinderen, partners of telefoons. Waar we reconnecten.

De reden voor die individualisering is volgens Van Fenema het wegvallen van het sociale vangnet dat we als mens voorheen beleefden binnen een kerk, zuil of vereniging. Vroeger zochten we anderen op voor zingeving, recreatie of ontspanning. Nu vullen we die behoeften vaak zelf in. Individueel. Volgens Van Fenema is dat zorgwekkend. Ze noemt deze ‘leegte’ zelfs de achtste zonde*. Want zonder mensen om je heen, zonder diepgaande gesprekken en zonder de reflectie van een ander komt de maatschappij volgens haar in een staat terecht waarin het ieder voor zich is, en niemand meer omkijkt naar een ander, laat staan naar het grotere belang van mens, natuur en planeet.

Je hoeft maar naar het nieuws te kijken om te zien dat veel mensen anno 2022 inderdaad eerder gaan voor het individuele gewin dan voor een gezamenlijk langetermijndoel…

* In de Christelijke traditie wordt gesproken over zeven zonden. Dit zijn: hoogmoed, hebzucht, wellust, afgunst, vraatzucht, wraak en luiheid.

De tafel als verbinder

Mijn vader, scriba van de Protestantse Kerk Nederland (het hoogste ambt binnen de kerk), beaamt dat de kerk voor de samenleving jarenlang de rol van sociaal vangnet heeft vervuld, maar dat nu voor veel mensen niet meer is. Ook hij signaleert in de maatschappij de leegte, die Van Fenema beschrijft in haar boek. Hij zoekt daarom binnen de kerk naar manieren om mensen weer met elkaar in verbinding te brengen. En weet je waar hij die verbinding vaak ziet ontstaan? Aan tafel. Want door samen te eten en samen te drinken kom je in contact met elkaar. De tafel brengt individuen letterlijk en figuurlijk samen. Dat geldt niet alleen voor de tafel in de kerk, maar ook voor de tafel thuis, en in de horeca. De tafel verbindt.

De horeca – de plek waar de tafel per definitie centraal staat – wordt niet voor niets ook wel the third place genoemd. Een plek naast je huis (first place) en je werk (second place) waar je altijd welkom bent en rondom de tafel kunt genieten van eten en drinken en mensen om je heen. Of die tafel nou een stammtisch, een bar of een leestafel is; het brengt mensen samen, in een tijd waarin we steeds individualistischer worden.


Terwijl in dat restaurantje in Den Bosch voor mijn vader en mij een dessert op tafel wordt gezet dat we samen delen, spreken we uit dat we weer vaker een restaurant of café moeten opzoeken met z’n tweetjes. Want samen eten en drinken verbindt.